Class 12 Social एकाइ २ पाठ १ Notes download | Class 12 Social Unit 2 Lesson 1 Notes | Complete Study Material

Class 12 Social Studies Unit 2 Chapter 1 Notes

Unit 2: Sociology

पाठ १: समाजशास्त्रको परिभाषा र महत्त्व

समाजशास्त्र भनेको समाज, सामाजिक सम्बन्ध, र संस्थाहरूको अध्ययन गर्ने शास्त्र हो। यसले समाजमा रहेका विभिन्न तत्वहरूको अध्ययन गर्दछ र समाजिक जीवनका विविध पक्षहरूलाई विश्लेषण गर्छ।

समाजशास्त्रको परिभाषा: समाजशास्त्र (Sociology) एउटा सामाजिक विज्ञान हो जसले मानव समाज र सांस्कृतिक दृष्टिकोणबाट मानिसहरूको सम्बन्ध, व्यवहार, र समाजिक संरचनाको अध्ययन गर्दछ। यसले मानव क्रियाकलाप र समाजको भौतिक, सांस्कृतिक, आर्थिक, र राजनीतिक पक्षहरूको समीक्षा गर्दछ।

समाजशास्त्रको प्रमुख उद्देश्यहरू:

1. समाजनितिका अध्ययन:
   • समाजशास्त्रले समाजमा रहेका विविध समस्याहरूको पहिचान र अध्ययन गर्छ।
   • यसले समाजलाई सुधार गर्न र समाजिक समस्याहरूको समाधान गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ।
2. सांस्कृतिक अध्ययन:
   • समाजशास्त्रले विभिन्न संस्कृतिहरू, परम्पराहरू, र रीतिरिवाजहरूको अध्ययन गर्छ।
   • यसले विभिन्न सांस्कृतिक मूल्य र मान्यताहरूको महत्व बुझ्न मद्दत गर्छ।
3. समाजिक परिवर्तन:
   • समाजशास्त्रले समाजमा हुने परिवर्तनहरूको अध्ययन गर्छ र तिनको प्रभावको विश्लेषण गर्छ।
   • यसले समाजलाई नवप्रवर्तन र अनुकूलन गर्न सघाउँछ।
4. समाजिक नियन्त्रण:
   • समाजशास्त्रले समाजमा विधि र अनुशासन कायम राख्न मद्दत पुर्‍याउँछ।
   • यसले समाजिक नियम, कानुन, र आचरणको अध्ययन गर्छ।

समाजशास्त्रको महत्त्व:

1. समाजिक समस्याहरूको समाधान:
   • समाजशास्त्रले समाजमा आउने समस्याहरूको पहिचान र तिनको उचित समाधान प्रदान गर्न मद्दत गर्छ।
   • यसले समाजिक स्थिरता र शान्ति कायम राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ।
2. सांस्कृतिक समझ:
   • समाजशास्त्रले विभिन्न संस्कृतिहरूको समझ गर्न र तिनको महत्त्व बुझ्न मद्दत गर्छ।
   • यसले विविधतामा एकता र सहिष्णुता विकास गर्न योगदान दिन्छ।
3. समाजिक परिवर्तनको समझ:
   • समाजशास्त्रले समाजमा भइरहेका परिवर्तनहरूको विश्लेषण गरेर तिनको सकारात्मक र नकारात्मक प्रभावहरूको बारेमा जानकारी दिन्छ।
   • यसले समाजलाई परिवर्तनसँग अनुकूलन गर्न सघाउँछ।
4. राष्ट्रिय विकास:
   • समाजशास्त्रले विकास योजनाहरू तयार गर्न र तिनको कार्यान्वयन गर्न योगदान दिन्छ।
   • यसले समाजमा रहेका विभिन्न पक्षहरूको समुचित व्यवस्थापनमा मद्दत गर्छ।

समाजशास्त्रका प्रमुख विषयहरू:

1. समाजिक समूह:
   • समाजमा रहेका विभिन्न समूहहरूको अध्ययन, जस्तै परिवार, साथीभाइ, समुदाय आदि।
   • समूहहरूको संरचना, प्रकार, र कार्यहरूको विश्लेषण।
2. संस्था:
   • The study of various institutions in society, such as education, religion, politics, economy, etc.
   • संस्थाहरूका कार्य, महत्त्व, र तिनको प्रभावहरूको विश्लेषण।
3. समाजिक प्रक्रिया:
   • समाजमा हुने विभिन्न प्रक्रियाहरूको अध्ययन, जस्तै समाजीकरण, संघर्ष, सहयोग, प्रतिस्पर्धा आदि।
   • प्रक्रियाहरूको संस्था र समूहहरूको सम्बन्धमा भूमिका।

निष्कर्ष: समाजशास्त्र समाजको अध्ययन गर्ने महत्वपूर्ण शास्त्र हो जसले समाजिक समस्याहरूको समाधान, सांस्कृतिक समझ, समाजिक परिवर्तनको विश्लेषण, र राष्ट्रिय विकासमा योगदान दिन्छ। समाजशास्त्रको अध्ययनले विद्यार्थीहरूलाई समाजको विभिन्न पक्षहरूको गहिरो समझ र विश्लेषणात्मक सोच विकास गर्न सघाउँछ।

Hope these notes help you. Please consult your teacher if additional information is required.